Türkiye-Libya ticaretine ivme katacak hamleler yapıyorsunuz. Hem DEİK hem de MÜSİAD bünyesinde önemli faaliyetler yürütüyorsunuz.
• Yeni dönemde perspektifiniz ne olacak? Neler yapacaksınız?
- MÜSİAD ile mart ayında Libya şubemizi açıyoruz. Libya bizim için çok önemli bir ülke. Ülkeye 2.5 milyar dolar tutarında ihracat yapıyoruz. İhracatımızın daha da artmasının Libya'nın istikrarına da katkı sunacağına inanıyoruz. Türkiye ile Libya arasında iki önemli müzakere bulunuyor. Bunları Doğu Akdeniz Münhasır Müzakeresi ve Güvenlik Savunma Danışma Müzakeresi olarak sıralayabiliriz. Buradan anlıyoruz ki Libya'nın güvenliği Türkiye'de iş olarak görülüyor. Libya'nın güvenliği aslında Afrika'nın da güvenliği demek. Bu çok ama çok önemli. Hatta çok irdelerseniz Avrupa'nın da güvenliği anlamına geliyor. Hatırlanacağı üzere 2'nci Abdülhamid Han döneminde bir demiryolu haritası vardı. 22 veya 24 ülkeden geçerdi. Buranın giriş yollan Libya'da bulunuyordu. Peki neden bu kadar istikrarsızlığa rağmen Libya'da bu rakamları nasıl yakabiliyoruz? Çünkü Libya bir geçiş noktası. İnsanlar Libya için aldıkları ürünleri Mısır'a, Sudan'a, Nijerya'ya, Cezayir'e ve Tunus'a satıyorlar. Ben sürekli Libya'da stabil istikrar olması durumunda ticaret hacminin 15 milyar dolara ulaşacağı kanaatindeyim.
• Kaç yıllık vadede 15 milyar dolar rakamına ulaşılabilir?
- 5 yıllık vadede. Çünkü biz 41 yıllık Kaddafi döneminde Libya'yla çalıştık. Ben, 1987'de Libya'yla iş yapmış biriyim. O potansiyeli görebiliyorum. Verilere baktığımız zaman 2000'li yıllarda 96 milyon dolarla başladığımız ihracatta aldığımız aşama ortada. Kaddafi döneminde maalesef Libya milli gelirinde eşit bir dağılım bulunmuyordu. Ülkede yatırım, özel sektör yoktu. Ancak 2 yıllık bir süreci irdelediğimiz zaman 2011'de 750 milyon dolar olan ihracatın 2012'de 2 milyar 140 milyona çıktığı, 2013'te ise 3 milyara vardığı görülüyor. Ben, ticareti bir kar topuna benzetiyorum. Ticaret yuvarlandıkça büyür ve hacimlenir.
Libya'da ticarette iyi bir noktadayız ama Çin gibi büyük bir rakibimiz var.
• Bu rakibimizden tahtı alabilir miyiz?
-Çin sadece Türkiye'nin değil, tüm dünyanın rakibi. Tüm dünyayı alt üst eden Çin, Libya'da da birinci sırada. Daha evvel Türkiye'nin önünde İtalya vardı. Türkiye, önemli hamleler yapıp İtalya'nın yerini aldı. İnşallah Libya'nın tamamıyla olan ilişkilerimiz daha stabil hale gelir ve doğuyla ticari hamimizi daha da arttırırız. Aslında Libya'yı doğu-batı olarak ayırmak istemiyorum. Esasında Libya bir bütündür. Bu Buğra Kardan bir kenara ülkenin bütünlüğünü sağlama konusunda 500 yıllık Libya mazisine baktığımız zaman Türkiye'nin rol alabileceği bir zemin bulunuyor.
• 2022 ve 2023'de ihracat rakamı ne olur? Bu konuyla ilgili planlama ve hedef var mı?
- Önceden Libya'ya yaptığımız ticaretin yüzde 30'unu inşaat malzemeleri oluşturuyordu. Şu hakikat ki Libya'da 10 yıllık bir yıkım var. Libya'da barış ortamı sağlandığı zaman bu işlemlerde hareketlenme olacak. Belki de biz bu barışın sağlandığı ilk yıl 5 milyar dolar ihracatı yapacağız. İnşallah 2022'de de 3 milyar doları aşkın ihracata imza atacağız, hedefimiz bu.
• Libya'da yarım kalan projeler var. Bunların tamamlanması veya yarım kalan projelerin bir şekilde nihayete erdirilmesi için atılan bir adım var mı? Türkiye, yarım kalan projelerden ne kadar gelir elde edebilir?
-Libya'da yarım kalan projelerin tamamlanması beklentisi hakim. Geçtiğimiz günlerde ülkenin doğusuna bir ziyarette bulunduk. Libya Belediye Başkanı, Bingazi Belediye Başkanı ve bazı temsilciler meclisi üyeleriyle katıldık. Ziyarette ilk olarak yarım kalan işlerimizi tamamlamamız talep edildi. Kamuyu ilgilendiren yarım kalan projeler ele alındı. Bingazi Stadyumu üzerinde özellikle duruldu. Türkiyesiz bir Libya olmayacağının onlar da farkındalar. Birileri suni olarak Türkiyesiz bir doğu oluşturma ya çalıştılar. Ama suni olan şeyler hep yok olur. Türkiye 1972 yılında bir müteahhitlik konusunda ilk deneyimini Libya'da yapmıştır. Şu an 500 milyar dolarlık bir yurt dışı projeleri gerçekleştirdiyse bunun arka planında Libya'da edindiği deneyim vardır. Bu sebeple Libya'ya bir vefa borcumuz vardır. Müteahhitler Libya'ya sadece kâr amacıyla bakmazlar. Bunun neticesinde Libya'da iş yapabilme gücüne hakimler. Diğer ülkelerin böyle bir avantajı yoktur. Libya'ya gittiğim zaman doğusunda bazı yeni yerler gördüm. İnsanlar Türk işçiliğinin öneminin farkındadır. Bu bence bizim bir adım önde olmamızı sağlıyor.
Öyle anlaşılıyor ki Türkiye için bölgede önemli bir yatırım imkânı var. Libya'daki kamu ve özel sektörü baz alırsak 50 milyar dolarlık bir yatırım bizi bekliyor. Ülkenin gelişme sürecinde bu rakamın artacağına inanıyorum. Öte yandan özel sektörde 100 milyar dolar yatırım hacmi olduğu kanaatindeyim. Libya'da gündem sürekli değişiyor.
• Peki sizce yıldızı parlayacak sektörler neler? Mobilya ve makine gibi sektörler öne çıkabilir mi?
- Libya'da 74 milyar petrol rezervi, 172 trilyon fit doğal gaz rezervi var. Ülkede avantajlı ne yapılabilir, diye sıralarsam bir numarada petrol bulunuyor. İki numaraya da lojistik işlerini koyabiliriz. Libya'da müteahhitlik konusunda ciddi ihtiyaç var. Ülkede 350 bin konut bulunuyor ve güneyinde ciddi petrol rezervi mevcut. Libya'da Çin'e bile rakip olabilecek bir potansiyel bulunuyor. Bana "Libya'nın neye ihtiyacı var" diye sorarsanız "Ülke, kalkınma planına gereksinim duyuyor" cevabını veririm. Bunun için belki de farklı müzakereler yapmamız lazım. Libya'nın kalkınmasını yönetecek ekonomik bir iş birliği antlaşması gibi. Türkiye bu noktada inşa edici bir konumda yer alabilir. Kabaca Libya'nın ekonomisini yönetecek bir iş birliğinden bahsediyorum. Libya'da bunu yapacak bir tecrübe yok.
• Yeni yatırımlar hususunda ne gibi planlamalar var? Yatırımcıların ilgilerini çeken spesifik bir alan var mı?
-Libya'da 10 yıllık süreçte petrol yatırımları zayıfladı. Petrolün çoğaltılması, hatların onarılması ve doğal gaza ciddi yatırım yapılması gerekiyor.Şu anda Libya'da petrol geliri öne çıkıyor. Eğer ülkenin kalkınma planı yapılacaksa komple değerlendirmek gerekir. Yani turizmden madenciliğe, denizcilikten petrole pek çok fırsat var. Libya'da her türlü inşaat malzemeleri için yatırım yapılabilir.
• Libya'ya gemi seferleri başladı. Uçuşların başlaması noktasında da beklentiler var. Tük Hava Yolları'nın (THY) seferlere ne zaman start vereceği belli mi, bu konuda ilerleme kat edildi mi?
- Libya tarafı, bu konuda fazlasıyla üzerimize geliyor. THY'nin uçuşlara başlamasını istiyor. Çünkü bu konuda bir açık var. İki tane havayolu şirketi var ama kapasiteyi karşılayamıyor. Şu anda THY, "Libya'ya uçuş başlatıyorum" der ise haftada 70 sefer düzenlemesi gerekir. Öyle bir potansiyel var. Sanırım THY Libya'ya ekip gönderip çalışmaya başladı. Eğer durumu uygun görürse hemen düğmeye basamayacak. Öbür yandan Türk ürünlerinin öne çıktığı bir fuar kurulması düşünülüyor. Bingazi'de bayilik sistemiyle yeni bir çarşı devreye alınması planlanıyor. Bunun adı da Türk Pazarı olacak.
• Son olarak Yönetim Kurulu Başkanlığı görevini yürüttüğünüz Karanfil Group'un Libya'daki şubeleri, 2021 ihracatı ve 2022 hedefi hakkında bilgi almak isteriz.
-Karanfil Group, 1987 yılında Libya'yla çalışmaya başladı. Şirket, 120 bin Libyalı müşteriyi bünyesinde bulunduruyor. Libyalıların isteklerini çok iyi bilen Karanfil Group'un 2021 ihracat rakamı net olmamakla beraber 200 milyon dolar. 2022 hedefi ise ihracatta 200 milyon dolar barajını aşmak.
